DURAKLAMA DEVRİ OSMANLI SEFERLERİNE ASKER İLE BAKIŞ VE ANLATIM GÖZÜ

V — 1694 VARADİN SEFERİ

Varadin kuşatmasından önceki vakalar

Fazıl Mustafa Paşanın muharebe meydanında vurularak ölüşü İmparatorluğun atisi için bir şeamet teşkil etti. İki sene gibi kısa bir zamanda iç işlerini düzeltmeğe, dış durumu ıslaha muvaffak olmuş olan, daha o zaman Hıristiyanlara hukuk birliği vermeği düşünerek bu noktadan Avrupalılarca bütün Osmanlı vezirlerinin en büyüğü sayılan [1]
bu büyük adamın ölümü ile beraber bozukluklar yüzgeri etmeye başladılar. Fazıl Mustafa Paşanın şiddetli idaresinden yılarak susmuş, bir tarafa sinmiş olan kinler, menfaatler, riyalar ve desiseler birer birer uyandılar. İdarenin eski bozuk çehresi, yeniden göründü. Derhal ordunun başına gitmek şartla Sadrazamlığa getirilen Ali Paşa, yüreğinde vatan sevgisi olmayan, menfaatinden başka bir şey düşünmeyen bir adamdı. Memlekette işbaşına getirilecek adamların azlığı yüzünden bu mevkiye çıkarılan Ali Paşa [2] ne yapıp yapıp muharebeye gitmedi. Ordunun terhisini temin etti. Ondan sonra ne kadar düşmanı varsa; bozgunda alâkası var töhmet ile birer birer ortadan kaldırttı. Nihayet Padişahın gazabı bunu yerinden attı [ 1103 — 1691 ]. Yeni Sadrazam Hacı Ali Paşa baharda sefer için Belgrat’a gitti. Fakat orduda muharebe isteyen yoktu. Yapılan toplantıda “Belgrat tamir edilmedikçe ileri geçilmesi doğru değildir.” fikri ortaya atıldı. Sadrazam hamiyetli bir adamdı. Fakat azimkâr değildi; mesuliyeti üzerine alamadı. Bir mazbataya bağlanmak şartla buna razı olarak Belgrat’ta kaldı.

Bir müddenberi İngiliz ve felemenk elçileri Avusturya ile barış yapılması için aracılık ediyorlardı . Avusturyalıların barış şartları Macaristan ve Erdel idi. Ösekten hudut kesilmesini istiyorlardı. Bizimkilerin istedikleri ise pek başka idi. Budini hatta Yanıkkaleyi [Raab], Kanuni Süleyman I. zamanından beri verilmesi âdet olan hediye ve vergilerle beraber istiyorlardı; amma Belgrat’tan ileriye geçmeğe cesaret eden yoktu. Yedi aydır kuşatılmış olan Yarat ta düşman eline geçmiş, Venedikliler Giritte [Kreta] , Hanyayı [Hania] kuşatmışlar, Morada at oynatıyorlar. İngilizler tavassutlarını tekrar ettiler. Erdelden vazgeçilmesini, Yanova, Yenova [Jenö], Güle, Tımışvar kalelerinin terki, Tunanın hudut olması şartıyla Avusturyalıların, Dalmaçya ve Mora verilirse Venediklilerin Ukrayna [ Ukraina ], Podolya [ Padolien ] kıtalarla Kamaniçe kalesi bırakılırsa Lehlilerin barışa hazır olduklarını bildirdiler.

Bütün bunlar tabiatla reddolundu. Belgrat’ın tamirinden sonra Edirne’ye dönen Hacı Ali Paşa baharda yeni sefer yapmak için hazırlanmaya başladı. Kendisi namuslu ve iş bilir bir adam olmasına rağmen Belgrat’a kadar yapılan bu lüzumsuz seferlerin masraflarını kapamak . ve yeniden yapılacakları için para bulmak maksadıyla Fazıl Mustafa Paşa’nın kaldırdığı bütün vergileri yeniden ihdas etti. Doğan hoşnutsuzluklar, vergileri toplarken yapılan tarafgirlikler ve adaletsizlikler yeniden isyanların zuhuruna sebep oldu. Devletin bunları bastırmakta duyduğu aciz nispetinde Anadolu’da eşkıyalık çoğaldı. Halk emniyetsizlik, zulüm içinde kaldı. Edirne’de kıyafet tebdili ile gezmeyi memleket idaresi sayan Padişahın kızıp azlettiği vazifesinin ehli defterdarın yerinde kalmasında ısrarı sadrazama da mevkiini kaybettirdi. Yerine Bozoklu Mustafa Paşa geldi. Bu zat baharda girişilecek seferi şimdiye kadar olmayan bir istikamette yapmağa karar verdi. Erdel’i almak istiyordu . Buna sebep düşmanın Erdel — Eflak üzerinden hareket yapacağına dair bir haber çıkmış olması idi. Bu harekete Kırım Hanı da taraftardı. Ordu baharda ( Yanbolu — Hezargrad — Şumnu ) yolu ile Rusçuğa gitti, oradan karşıya geçti. Halbuki düşman gelmiş Belgrat’ı kuşatmıştı. Bunun üzerine Eflak topraklarından Vidin karşısına gelindi. Oradan Tuna geçilerek Belgrat’a gidildi. Düşman da Belgrat kuşatmasından vazgeçerek çekildi, gitti; ordu takip edemedi. Yalnız Kırımlıların Erdel’de Varat ve Dobresine [Debreczin] kadar olan sahayı yağma etmelerine müsaade olundu. Maksat ganimet ve esirle gözlerini doyurmak, seneye tekrar sefere gelmelerini temin etmekti. Kırım süvarileri çekilen düşmana yetiştiler. Beraberlerindeki Kalyonları [1] çekerek götürmeye çalışmak dolayısıyla yavaş hareket eden düşmanın geri kısmını vurdular.

Şu suretle bu ikinci sefer de boş bir zahmetten ve masraftan ibaret olmuştu.

Edirne’ye dönen Sadrazam Darüssaade ağasının teşvikiyle ava düşkün diye azledildi [17 — recep — 1105 : 14 — mart — 1694 pazar]. Kin sahibi olmayan selefinin yerine geçecek kudrette olmadığını itiraf eyleyen, böyle olduğu halde yine gayretle çalışıp hudut tahkimatını tamamlayan bu adamı da düşmanları devirmişti. Yerine eski defterdar Sürmeli Ali Paşa geldi.

Ordunun Varadin seferine hazırlanışı ve Belgrat’a yürüyüşü

Huduttan gelen haberler düşmanın Varadin’de toplanmakta olduğunu öğretiyordu. Bunun üzerine yapılan toplanmada; baharda tekrar sefere karar verildi. Belgrat’a ve Tuna kaptanına dikkat emri; Rumeli Beylerbeyine Niybolu Beyine hemen Belgrat’a hareket emri verildi. Edirne’den de Belgrat’a hemen 1000 yeniçeri gönderildi. Diğer yerlere de emirler gönderilmeğe başlandı. Anadolu’nun sağ ve sol kollarına asker sürmek için Paşalar tayin edildi. Kırım Hanı hususi bir mektupla sefere davet olundu [1]. Recebin son günlerinde bunlar bitmişti.

(2 — ramazan : 26 — nisan pazartesi) de Başkomutanın tuğu dışarı çıktı. Belgrat’a 800 yeniçeri gönderildi.

(19 — ramazan : 18 — mayıs perşembe) Başkomutan otağı Yığmatepeye [Edirne’de] kuruldu.

(7 — şevval : 80 — mayıs pazartesi) ordu, ordugâha çıkmağa başladı. İstanbul’da dökülen 6 kalanburne, 60 şahi top geldi. Yeni yazılan 8000 sipah serdengeçtisi Belgrat’a gönderildi.

(10 — şevval : 3 — haziran perşembe) İstanbul’dan Sansoncubaşı ile 1500 yeniçeri geldi ve hemen Belgrat’a yollandı. Anadolu Beylerbeyi İbrahim Paşa da kuvvetleri ile Edirne’ye uğramadan (İpsala — Dimetoka) yolu ile Belgrat’a gitti.

(14 — şevval : 7 — haziran) yeniçeriler ordugaha çıktılar.

(16 — şevval : 9 — haziran çarşamba) cebeciler ordugâha çıktılar.

(17 — şevval : 10 — haziran perşembe) Başkomutan otağa çıktı.

(19 — şevval : 12 — haziran cumartesi) İstanbul’dan topçu, top arabacı ocakları geldiler.

(2 — zilkade : 25 — haziran cuma) Beyşehri Beyi 1500 piyade ve süvari ile geldi ve durmadan hareket etti.

(3 — zilkade : 26 - haziran cumartesi) yeniçeriler yürüyüşe başladılar. Menteşe beyi de kuvvetlerde bugün geldi ve gitti.

(5 — zilkade : 28 — haziran pazartesi) Başkomutan hareket etti.

(11 — zilkade : 4 — temmuz pazar) yedinci menzilde Filibe. Yeniçeriler, topçular, cebeciler üç gün önce gelmişlerdi.

Filibe’de beş gün oturuldu. Bugünler zarfında Anadolu’dan 14 bayrak yeniçeri ile Kastamonu, Bolu zuama ve tımar erbabı geldi. Silifke’den devlet için yazılan 1000 piyade de bugünlerde orduya iltihak etti. Bunlar (12 — zilkade : 5 — temmuz) da Edirne’ye gelmişler ve durmayarak yürümüşlerdi.

(17 — zilkade:   10 — temmuz cumartesi) Başkomutan yürüyüşe geçti. Tatar pazarına geldi. Ertesi gün burada istirahat olundu.

(19 — zilkade: 12 — temmuz pazartesi) Yeniköy. Sivas beylerbeyi kuvvetlerde burada iltihak etti.

(20 — zilkade: 13— temmuz salı) Ahtıman. Ahtımana iki yoldan gidildi. Toplar, top ve cephane arabaları Kızderbendinden geçtiler. Başkomutan da Kapılıderbend yolunu takip etti.

(21 — zilkade : 14 — temmuz çarşamba) Kazasker boğazından geçilerek Yenihan.