Hac İbadeti, İslam Toplumu ve Osmanlı Hanedanı Hakkında Bilgilendirmeler

Ancak Osmanlı sultanlarının sefer nedeniyle uzak mahallere gidebildiği hatta son dönem padişahlarından Abdülmecid gibi bazılarının Avrupa seyahatini gerçekleştirebildikleri ve bu durumların bir sorun yaratmadığı devlet yönetiminin daimiliğini aksatmadığı düşünülürse bence bu ileri sürülen sebep pek tutarlı bir sebep özeliği taşımamaktadır.

Bence Osmanlı sultanlarının ve halifelerinin hayatlarında Hacca gitmemelerinde daha başka sebepler olmalıdır düşüncesindeyim. Bence bu sebeplerin en önemlisi Osmanlı sultanlarının İstanbul’dan uzaklaştıkları zaman çıkacak ayaklanmalarla huzursuzluklarla saray entrikalarıyla tahtlarını kaybedeceklerinden korkmaları bu icraatı yapmamalarının yapmaya teşebbüs edememelerinin en büyük sebebi olmalıdır.

Bunun yanında belki de Hac farizasının kişinin kendi helal kazancıyla yapılması zorunluluğunun Osmanlı Sultanlarınca bilinmesi ve kendi ellerindeki maddi imkanı helal kazanç olmadığını düşünmeleri de bu farizayı yerine getirmelerini engellemiş olması ihtimal dahilindedir.

Çünkü Osmanlı padişahları Hacca gitmeye kalktığında büyük kafilelerle muhafız kitleleriyle gidecekler bunu yapmaları ise kendi paralarıyla mümkün olmayacaktır. Devletin parası yani milletin parası kullanılacağından Hac ibadetinin kendi helal kazancıyla yerine getirilmesi şartı ifa edilmiş olmayacaktır.

Bence bunlardan daha önemli bir sebep olarak Osmanlı padişahlarını Hacdan alıkoyan sebep Osmanlı devletinin yönetiminde din adamları kadrosunun etkin söz sahibi zümre olmasıdır. Din adamları Osmanlı tabiriyle ulema sınıfı Osmanlı devletinde seçkin ve devlete hakim bir sınıftır. Öyle ki ulemanın başı olan şeyhülislamın Osmanlı padişahı atmasına rağmen Osmanlı padişahının icraatlarını kontrol edip sınırlama yönlendirme etkisi bu makamı elinde bulunduran din adamının yetkisi dahilindedir.

Çünkü Osmanlı devletinde anayasa hiç değilse medeni hukukun esasını şeriat kaideleri dediğimiz dini kaideler oluşturmaktadır. İşte Şeyhülislamlar ve ulema sınıfı devlet sisteminden aldıkları padişahların icraatlarını şeriat kurallarına uygunluğunu kontrol yetkisiyle padişahları adeta kendi yönetimleri altına almışlardır. Padişahın savaş açmasından herhangi bir şahsın katli konusunda hüküm vermesine kadar hatta padişahların neler yapıp neler yapmaması gerektiğine kadar bütün icraatları Şeyhülislamların ve ulema sınıfının kontrolü altındadır.

Bu nedenle padişahlar herhangi bir icraata kara verdiğinde yazılı olarak Şeyhülislamdan yapmak istediği icraatın dine uygun olup olmadığı konusunda fetva almaya yönelmişlerdir. Bu fetvanın uygunluğu halinde icraat yapmışlardır. Bu nedenle padişahların Hacca gitmelerinde de bu yolda teşebbüslerinde de Şeyhülislama müracaat ederek fetva istediklerini düşünmekteyim. Haliyle padişahların merkezden uzaklaşmalarını kendi kontrollerinin dışına çıkmalarını istemeyen Şeyhülislam ve merkezdeki ulema sınıfının padişahların Hacca gitmesine uygun fetva vermediğini düşünmekteyim. Nitekim bunun bazı örneklerini görmemiz mümkündür.

Daha doğrusu Şeyhülislam fetvalarının padişah icraatlarını sınırladığının Şeyhülislamların padişahları tehdit edebilen davranışlar gösterdiğinin örneğini görebilmemiz mümkündür. Nitekim Osmanlı ülkesindeki Hristiyanları zorla Müslüman yapmayı düşünen ve bu fikrini dile getiren Yavuz Sultan Selim’e zamanın şeyhülislamı Zembilli Ali cemali efendinin karşı çıkıp “bunu yaparsan bir fetva ile seni padişahlıktan indirtirim” dediğini görmemiz bu sözünü ettiğim davranışın tipik bir örneğidir.

Yavuz gibi kudretli bir padişahın bile Şeyhülislam tehdidi ile karşılaşıp düşündüğü icraattan vazgeçmek zorunda kaldığı düşünülürse Osmanlı padişahlarının Hacca gitmesini engelleyen büyük etken olarak Osmanlı devletindeki ulema sınıfının ve şeyhülislamları görmenin de pek ala yerinde olacağını düşünmekteyim.

Osmanlı başkentindeki ulema sınıfının kapıkulu ocağıyla içli dışlı olduğu düşünülürse İstanbul’da çıkan yeniçeri isyanlarının çoğunda hatta hemen hemen hepsinde ulema sınıfının rolü ve parmağı olduğu yeniçeri isyanlarının hemen hemen hepsinde kapıkulu ocakları yanında padişaha karşı yer aldığı düşünülürse Osmanlı padişahlarının Hacca gitmemesinde ulemanın fetva etkisi yanında bu özelliğinin payı da unutulmamalıdır. Devam edecek…