Survivor

Hayatta kalmak….

Yıllardır izleyicileri ekran karşısına çivileyen, pek çok konunun gündeme gelmesini engelleyen, son yılların afyonlarından biridir SURVIVOR. Elbette ki burada Survivor güzellemesi yapmayacağım.

Bizim çocukluk yıllarımızda da hafta sonu programlarında çekişmeli grup yarışmaları olurdu. Ancak bilir misiniz ki Muzaffer Sheriff tarafından 1954 yılında gerçekleştirilen “Soyguncular Mağarası” deneyi “Survivor yarışmasının” prototipidir.

Ama önce Muzaffer Sheriff’ten bahsedelim. Sosyal Psikolojinin kurucularından birisidir Muzaffer Şerif Başoğlu. Ödemişten Amerika’ya uzanan bu yolda ne oldu da Muzaffer Şerif, Muzaffer Sheriff oldu. 1948 yılında “Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Olayları” diye adlandırılan olaylar neticesinde komünist etiketlemesi sonucu tabiri caizse Cadı Avı diyebileceğimiz bir süreç sonunda görevinden uzaklaştırılmış, bu olayın ardından da ABD’ne gitmiştir. O yıllarda devlet memurlarının yabancılarla evliliği yasaktır ve Carolyn Wood ile evliliği ise ülkesiyle olan son bağını da koparmıştır. Maalesef haymatlostur artık. Küskünlüğü nedeniyle soyadını da değiştirmiştir. O artık Muzaffer Sheriff’tir.

Muzaffer Sheriff sosyal psikolojide çok önemli çalışmalara imza atmıştır. Bunlardan biri de eşiyle birlikte gerçekleştirdiği, 1954 Soyguncular Mağarası deneyidir. Deney Oklahoma’da, Robbers Cave Eyalet Parkı'ndaki 200 dönümlük bir yaz kampında üç hafta boyunca gerçekleştirildi. Bu deneyde 11 kişilik, erkek çocuklardan oluşan 2 takım vardı. Bu çocuklar birbirlerini hiçbir şekilde tanımıyordu ve ortak bir geçmişleri de yoktu. 22 çocuk yaz kampına diye geldi. Hem çocuklar hem de aileleri aslında bir deneyin parçası olduğunu bilmiyorlardı. Deneyi gerçekleştirenler ise kendilerini çocuklara kamp görevlisi olarak tanıttı.

Beraber bir göz atalım bu deneye neler yapılmış, neler gözlemlenmiş ve de sonuçları ne olmuştur?

Soyguncular Mağarası Deneyi, gruplar arası iş birliği, çatışmanın oluşumu ve çatışmanın azaltılmasıyla ilgilidir. 3 haftalık bu deney 3 aşamadan oluşmaktadır. Denekler 11-12 yaşlarında, çift ebeveynli, Protestan, orta sınıf ve ortalama zekâya sahip beyaz çocuklardan oluşuyordu.

1.AŞAMA-İlk Hafta-Grup içi oluşum

Bu aşamada takımlar diğer takımın varlığından habersizdir. Bu aşama bağlanma/ tanışma aşamasıdır. Birlikte yüzme, yürüme, koşma vb fiziksel aktiviteler gerçekleştirip, çeşitli oyunlar oynamışlardır. Bu etapta grup üyeleri kaynaşmış, hiyerarşi kurulmuş, kurallar bile konmuştur. İlk etapta bir grup Kartallar (Eagels) diğer grup Çıngıraklı Yılanlar (Ratlers) adını almıştır.

2.AŞAMA-İkinci Hafta- Rekabet/ Sürtüşme

Artık başka bir grubun varlığından haberdardır takımlar. Bir başka grubu fark ettiklerinde tüm canlılarda olduğu gibi alanlarını belirleyip, buralar bizim diyerek bayrak dikmişlerdir.

Sheriff & Sheriff (Muzaffer Sheriff ve Caroline Sheriff) 2. Etapta, gruplar benzer özelliklere sahip olsa bile çatışmalar çıkabileceğini göstermek istemişlerdir.

Bu amaçla gruplar arası halat çekme, futbol, beyzbol gibi oyunlar oynanmış, yarışmalar düzenlenmiştir. Kazananlara İsviçre çakısı gibi çok işlevli ve orada işlerine yarayacak armağanlar verilerek, rekabet ortamı yaratılmıştır. Bu ortam daha da kızıştırılmış, mesela piknik alanına önce gelen grup tüm yemekleri yerken ikinci grup geldiğinde hiç yemek kalmamıştır. Önceleri sözlü sataşma olarak başlayan çatışma, artık gözle görünür hale gelerek büyümüş, ödülleri kazanan Kartalların çadırları Çıngıraklılar tarafından yağmalanmış, ödüllerine de el konmuştur.

3.AŞAMA-Üçüncü Hafta- Entegrasyon-Sürtüşme Azaltma

Son aşamada grupların mecburi olarak iş birliği yapacağı durumlar ortaya çıkmıştır. Mesela su deposundaki sorunlar nedeniyle susuzluk tehlikesi baş göstermiş ve bu sorunu çözebilmek amacıyla düşman gruplar arasında ortak çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Yine başka bir gün yemek kamyonunun çamura saplanması sonucu açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalınca beraber hareket ederek kamyonu kurtarmışlardır.

Ortak çalışmak, gruplar arasındaki düşmanlığı ortadan kaldırmış ve çocukları müttefik haline getirmiştir.

Bu deneyin sonucunda Muzaffer Sheriff, “Gerçekçi Çatışma Kuramı” nı oluşturmuştur. Böyle bir deneyin günümüz şartlarında gerçekleştirilebilmesi etik olarak mümkün değildir.

Önce suni bir çatışma oluşturulduktan sonra ortak hedefe kilitlenen düşman grupların bile iş birliği yapabileceğini göstermek adına çok kıymetli bir çalışmadır. En sonunda düşman gruplar evlerine dönerken otobüste -kendi tercihleriyle diğer grup elemanlarıyla beraber olmayı seçmişlerdir.

Hamiş: Bu deneyin bir benzeri de Lutfy Diab tarafından Beyrutlu 18 erkek çocukla gerçekleştirildi. “Mavi Hayalet” ve “Kırmızı Cinler” takımlarından her birinde 5 Hıristiyan ve 4 Müslüman vardı. Kısa süre sonra sürtüşmenin Hıristiyanlar ve Müslümanlar arasında değil, Kırmızı ve Mavi gruplar arasında görüldüğü ortaya çıktı. Kaynaklar:

Nursel Avcı Muzaffer Şerif: Psikolojinin Sosyal Arka Planı https://www.ontodergisi.com/sayilar/muzaffer-serif-psikolojinin-sosyal-arka-plani

Robers Cave Deneyi-Sınıf çatışmaları https://tzv.org.tr/psikoloji/robbers-cave-deneyi-sinif-catismalari/